Trak Lahiti ve “Neutzikon” Ortaçağ kalesi

Mezek köyü civarında, Meltepe höyüğünde Trakya’nın Miken tipindeki kubbe lahitlerinin en büyüğü ve en ilginç ve etkileyici olanı bulunmaktadır. M.Ö. IV.asra dayandırılmaktadır ve orijinal halini tamamen muhafaza etmiştir.
Höyük birikintisinin yüksekliği yaklaşık 14 metredir. 1908 yılında, tarlasını kazan bir köylü höyükte 177 kilogram ağırlığında devasa gümüş yaban domuzu bulmuştur.
Bu dönemde, bu bölge Berlin Antlaşması uyarınca Türkiye’nin yetki alanı içerisinde bulunmaktadır. Daha sonra, ancak 1912 yılındaki Balkan harbinden sonra Bulgaristan’a katılmıştır.
Türk polisi yaban domuzuna el koyar ve orijinali şu anda İstanbul arkeoloji müzesinde bulunmaktadır. Altında “Edirne’de bulunmuştur” yazısı yer almaktadır. Haskovo müzesinde domuzun alçıdan yapılmış figürü bulunmaktadır.
Trak kubbe lahiti 1931 yılında keşfedilmiştir. Profesör Bogdan Filov araştırma yapmıştır. Keşfedilen altın, gümüş, tunç, demir ve seramik nesneler Sofya ile Haskovo müzelerinde sergilenmektedir. Aralarında altın takılar, küpeler, demirden göğüslük, gümüş ve kilden kaplar, 134 cm yükseklikte olan ve büyük raks eden satir heykelciği ile süslenmiş tunç kandelabar şamdanı /büyük üç ayaklı lambalı şamdan/ keşfedilmiştir.
Lahit M.Ö. IV.asırda inşa edilmiştir. Uzunluğu 32 metredir ve böylece Bulgaristan’da ve Balkan yarımadasında keşfedilmiş en uzun Trak lahiti unvanını kazanmıştır.
Uzunluğu 20,66 metre, genişliği 1,55 metre ve yüksekliği 2,40 metre olan koridor (dromos), iki adet dörtgen bölüm ve kenarları işlenmiş taş yatak ile iki adet taş leğenin (büyük kutu) bulunduğu ana kubbemsi bölümden ibarettir. Lahit uzunluğu 2 metre ve yüksekliği yaklaşık 40 cm olan taş ünitelerden inşa edilmiştir. Bu üniteler herhangi bir kaynak olmadan üst üste dizilmiştir, ancak bazı yerlerde demir kelepçelerle bağlanmıştır. Altı cenazeden izler keşfedilmiştir. Mezek kalesi / Neutzikon Bulgaristan topraklarında en iyi muhafaza edilmiş antik kalelerden birisidir. “Kaleto” tepesinde, Mezek köyünün batı civarının hemen üstünde bulunmaktadır.
Duvarları alanı yaklaşık 7 dönüm olan ve 110/60 metre ebatlarında dörtgen şeklindeki bir alanı çevrelemektedir. Duvarlar beyaz horasanla kaynaştırılmış kırık taşlardan ibarettir. Kalenin savunmasına tamamı yuvarlak şeklinde olan toplam dokuz kule dahil edilmiştir. 1983 yılında yapılan arkeoloji kazılarından sonra kulelerin farklı şekillerde yapılara ve farklı kullanım amaçlarına sahip olduğu tespit edilmiştir. Çoğunun içi boş ve katlar arasındaki iletişim ahşap merdivenler aracılığıyla gerçekleştiriliyormuş. Savaş fonksiyonları dışında, kulelerin bir tanesinin içi cezaevi olarak işlev görecek şekilde yapılandırılmış. Kalenin güneybatı kesiminde bulunan kule en ilginç yapıya sahiptir. En yüksek kuledir ve üç kattan ibarettir. Üstteki iki kat düşmana ateş edebilme imkanı da vermektedir. Yuvarlak şekli ve içe doğru açık mazgallar kalenin tüm iç kısmının kontrol edilmesi ve ateş edilmesine imkan vermektedir. Duvarların savaş platformlarına erişim savunmanın en kritik sektörlerinde yerleştirilmiş üç adet taş merdiven aracılığıyla gerçekleştiriliyormuş. Kale duvarının en üst kısmında bir asır öncesine kadar muhafaza edilmiş sivri uçlar varmış. Müstahkem kısmın inşa edildiği tarih Bizans İmparatoru I. Aleksios Komnenos (1081-1117) çağına dayandırılmaktadır. Bu kısım XIV.asrın sonlarındaki Osmanlı istilasına kadar işlevini yerine getirmiş. Kale, güçlü tahkimat ünitesi olarak düşünülmüş ve içinde yoğun bir yaşam varmış. Gıda stoklarının muhafaza edildiği yakışmış buğday içeren birkaç zahire deposu keşfedilmiş. Mezek köyü kalesi XX.asrın başlarına kadar çok iyi bir şekilde muhafaza edilmiş. 1900 yılında Svilengrad’ta askeri kışlaların yapımı için taşların kaleden alınmasına başlandığı dönemde kale önemli ölçüde yıkıma uğramış. En büyük hasarı kalenin kuzey duvarı görmüş. Bu duvar iç taraftan arazinin seviyesine kadar muhafaza edilmiş. Güney, batı ve doğu duvarları ise sivri uçların bulunduğu platformun yüksekliği kadar muhafaza edilmiş.
1968 yılında kale “Ulusal önem taşıyan kültür anıtı” ilan edilmiştir.